Rozwój układu nerwowego | fundacjameritum

Rozwój układu nerwowego w ontogenezie, czyli kluczowe 9 miesięcy w rozwoju dziecka…

Układ nerwowy jest częścią organizmu ludzkiego, którego prawidłowe funkcjonowanie stanowi o właściwym zachowaniu człowieka oraz jego aktywności. Jest zróżnicowaną strukturą, której każda część spełnia określoną funkcję. Tylko poprawne funkcjonowanie całości układu nerwowego pozwala na pełne wykorzystanie możliwości mózgu, jako najważniejszej części organizmu ludzkiego.

Na szczególną uwagę zasługuje kora półkul mózgu, bowiem w niej analizowane są i przetwarzane bodźce, pochodzące z narządów zmysłów, narządów wewnętrznych i układów podkorowych. Ich rozwój ma znaczenie zarówno dla prawidłowego przebiegu procesów poznawczych, jak i emocjonalnych. Już niewielkie odstępstwa w budowie i/lub funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego manifestują się nieprawidłowościami w rozwoju człowieka, zależącymi od rodzaju powstałych anomalii. Dlatego tak ważne jest, aby proces rozwoju układu nerwowego w okresie prenatalnym nie został zakłócony, ponieważ w tym czasie jest on najbardziej podatny na działanie czynników patogennych.

Układ nerwowy u człowieka rozwija się z ektodermy – jednego spośród trzech listków rozwojowych, które daje się wyróżnić u płodu we wczesnym okresie rozwoju. Proces ten przebiega wieloetapowo i polega na przekształcaniu struktur układu nerwowego w coraz bardziej złożone na skutek mnożenia komórek, ich migracji do określonych okolic, różnicowania i mielinizacji.

Proces tworzenia układu nerwowego u człowieka rozpoczyna się już w pierwszych tygodniach po zapłodnieniu. Około 13. dnia życia płodowego widoczne są zawiązki układu nerwowego, a około 20. dnia zostają uformowane zawiązki mózgu i rdzenia kręgowego. W 28. dniu następuje zamknięcie cewy nerwowej, co przyjęło się

traktować, jako pierwszy, ważny etap prawidłowego tworzenia się układu nerwowego u człowieka. Około 40 dni po zapłodnieniu w przedniej części cewy nerwowej daje się zauważyć trzy wybrzuszenia, z których z czasem rozwiną się przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie. Od momentu zamknięcia się cewy nerwowej komórki zaczynają się mnożyć, a następnie migrować do przeznaczonych im obszarów, tworząc tam z innymi komórkami właściwe struktury układu nerwowego. W tym procesie zaczynają się tworzyć aksony i dendryty, a wraz z nimi połączenia nerwowe. Komórki, które nie utworzyły połączeń obumierają. W 7. tygodniu budowa mózgu dziecka jest zbliżona do mózgu człowieka dorosłego. Mózg zaczyna już wysyłać impulsy do niektórych organów, koordynując w ten sposób ich funkcję. Wtedy też tworzą się pierwsze synapsy w mózgu. Od tej chwili ich liczba się zwiększa. W ciągu pierwszych dwóch lat życia dziecka powstaje ich około 400 tys. na sekundę. Pod koniec drugiego miesiąca życia prenatalnego obserwuje się już odruchy nerwowe oraz pierwsze fale mózgowe. Około piątego miesiąca życia płodowego liczba neuronów u płodu osiąga liczbę typową dla dorosłego człowieka. W tym czasie rozpoczyna się również proces mielinizacji, czyli otaczanie włókien nerwowych otoczką mielinową, który trwa do 20 – 30 roku życia.

Na prawidłowy przebieg każdego z ww. etapów tworzenia się układu nerwowego

wpływa wiele czynników. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że każdy etap rozwojowy jest podstawą dla kolejnego. Oznacza to, że odstępstwa od prawidłowego rozwoju, powstałych na skutek działania czynników uszkadzających na którymkolwiek z powyższych etapów, powodują niewłaściwy rozwój kolejnych. Zatem im wcześniej nastąpi anomalia w rozwoju, tym wady będą głębsze.

Wyróżnia się wiele czynników, mogących wpływać na prawidłowy rozwój układu nerwowego (czytaj: „Dlaczego dochodzi do uszkodzeń centralnego układu nerwowego we wczesnym rozwoju”). Nie wszystkie zależne są od matki. Niewątpliwie jednak odpowiednia dieta, suplementacja, właściwy tryb życia oraz jego higiena, unikanie substancji toksycznych tj. alkohol, nikotyna, narkotyki oraz bezpieczne warunki pracy ciężarnej zwiększają szansę na prawidłowy rozwój dziecka.

Literatura:

S. Masgutowa, A. Regner: Rozwój mowy dziecka w świetle integracji sensomotorycznej. Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2009, s. 39–50.
M. Steuden: Struktura i funkcja układu nerwowego. W: Podstawy neuropsychologii klinicznej. Red. Ł. Domańska, A. R. Borkowska. Wydawnictwo UMCS. Lublin 2009, s. 31–83.
D. Kornas-Biela: Z zagadnień psychologii prenatalnej. W: W imieniu dziecka poczętego. J. Gula, J. W. Gałkowski. Rzym-Lublin, 1988, s. s. 56–62.
R. Borkowska: Neuropsychologiczne mechanizmy powstawania zaburzeń rozwojowych. W: Neuropsychologia kliniczna dziecka. Red. A. Borkowska, Ł. Domańska. PWN. Warszawa 2007, s. 13–25.
D. Kornas-Biela: Z zagadnień psychologii prenatalnej…, 56–62.